گردشگری کشاورزی، مزیت نسبی در دوران کرونا و ظرفیت سازی و تنوع بخشی در پساکرونا - مجله حقوق

گردشگری کشاورزی (agritourism) از دو واژه کشاورزی (agriculture) و گردشگری (tourism) تشکیل شده است و بر اساس این تعریف شاخه ای از گردشگری روستایی است که در آن کارآفرینان کشاورزی و اعضای خانوار آن ها، خدماتی را برای فراهم شدن امکان مشارکت عملی و قانع کردن احتیاجهای بازدیدنمایندگان در محیط های کشاورزی ارائه می نمایند. این نوع از گردشگری، مدت هاست در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی به عنوان مقاصدی پرطرفدار مورد اقبال عموم قرار گرفته و به عنوان یک کسب وکار ارزشمند شناخته شده است و بسیاری از مردم از هر فرصتی استفاده می نمایند تا از زندگی در شهر و ازدحام و شلوغی های آن رهاشده و به گذران اوقات خود در سفرها به روستاها و مزارع کشاورزی هم جوار با آن ها بپردازند. تورهایی که مرتبط با فعالیت های کشاورزی در مزرعه، چیدن میوه ها، استفاده از نوشیدنی های مختلف، نگهداری از گاوها، دوشیدن شیر حیوانات یا فراوریات حیوانی، کار کردن با حیوانات، شکار و ماهیگیری سوارکاری، قایق سواری و... سروکار دارند و گردشگری کشاورزی به عنوان یک منبع درآمد و اشتغال مکمل در قبال ایجاد تجربه فعالیت های کشاورزی برای گردشگران، درآمدهایی را برای کشاورزان به همراه دارد به عبارت دیگر گردشگران در ازای برخورداری از خدمات گردشگری مربوطه و با خرید محصولات آن ها و پرداخت هزینه هایی بابت تأمین خدمات اقامت، پذیرایی و تفریحی به معیشت کشاورزان یاری می نمایند.

در ایران نیز وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اخیراً در راستای اجرای ماده (1) آیین نامه ایجاد، اصلاح، تکمیل، درجه بندی و نرخ گذاری تأسیسات گردشگری و نظارت بر فعالیت های آن ها مصوب 1394 و نظر به اهمیت و ضرورت سامان دهی گردشگری کشاورزی کشور، دستورالعمل صدور مجوز فعالیت گردشگری کشاورزی را برای اجرا به ادارات کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان های کشور ابلاغ کرده است.

مرکز گردشگری کشاورزی واحد فراوریی کشاورزی است که طیف وسیعی از بخش ها اعم از مزرعه، باغات، گلخانه، ماکیان، دام پروری، شیلات، عرصه های فراوری در فضای باز و بسته رویشگاه های طبیعی را شامل می شود و هر فرد حقیقی و یا حقوقی می تواند برای ایجاد کسب وکار گردشگری کشاورزی به صورت فعالیتی (تجربه گرا و حتی الامکان بدون احتیاج به سازه ثابت) پس از دریافت مجوزهای لازم از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و با رعایت قوانین و مقررات مربوطه و استعلامات لازم از دستگاه های اجرایی مرتبط فعالیت نماید.

مزین شدن سال 2020 به عنوان گردشگری و توسعه روستایی، انتخاب هوشمندانه سازمان جهانی گردشگری در سالی است که ویروس کرونا به طور بی سابقه ای صنعت گردشگری را با رکود روبرو ساخته و خسارت های جبران ناپذیری را به این صنعت وارد کرده است. به نظر می رسد با توجه به نوع تورهای خانوادگی که به صورت تورهای غیر انبوه و تخصصی برگزار می شود و معمولاً به دور از ازدحام جمعیت و در فضای باز طبیعت و مزارع کشاورزی صورت می پذیرد در این روزها می تواند خانواده هایی را که بیش از هشت ماه اخیر به دلیل شیوع ویروس کرونا در منازل خود محبوس شده اند و البته دغدغه سلامت و پرهیز از ابتلا به ویروس کرونا رادارند متقاعد کند که با این تورها همراهی نمایند.

اگرچه کشور ما ایران با برخورداری از آب وهوای چهارفصل و متنوع پتانسیل های بی نظیری در جذب گردشگران کشاورزی دارد و هر استان کشور می تواند شرایط مناسبی را در این خصوص برای ارائه خدمات گردشگری فراهم کند ولی نبود مجوزهای مرکز گردشگری کشاورزی جهت سرمایه گذاری و فعالیت بخش خصوصی ازیک طرف و عدم پیش بینی زیرساخت های لازم توسط دولت از سوی دیگر و هم چنین نبود نیروی آموزش دیده جهت ارائه خدمات استاندارد موانع مهم عدم توسعه کشاورزی در کشور به شمار می رود.

آنچه که در حال حاضر مشاهده می شود اقبال، همسویی و عزم جدی دولت و بخش خصوصی در راستای تحقق نوع جدیدی از گردشگری در کشور است که با توجه به شیوع ویروس کرونا در حال حاضر، در مقایسه با سایر انواع گردشگری ها، هم دارای مزیت نسبی است و هم فرصت خوبی است تا هم زمان با شیوع ویروس کرونا که فعالیت های گردشگری را مختل کرده است، امکانات و زیرساخت های لازم جهت ارائه خدمات به گردشگران در پساکرونا فراهم شود.

استان خراسان رضوی با وسعت 118 هزار و 851 کیلومترمربع معادل 7 درصد مساحت کل کشور شامل 28 شهرستان، 70 بخش و 2540 روستاست. این استان همچنین با 8.1 درصد جمعیت کشور 6 میلیون و 434 هزار و 501 نفر جمعیت را در قالب 2 میلیون و 450 هزار و 916 خانوار دارد در خود جای داده است که یک میلیون و 733 هزار نفر از این جمعیت در روستاهای استان سکونت دارند.

برابر اعلام رسمی اداره کل جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی سطح زیر کشت اراضی زراعی و باغی استان خراسان رضوی حدود یک میلیون هکتار است که از این مقدار بیش از 627 هزار هکتار زراعی و حدود 362 هزار هکتار باغی است.

همچنین فراوری محصولات زراعی و باغی استان نیز بیش از 5 میلیون و 902 هزار تن است که از این مقدار بیش از 4 میلیون و 828 هزار تن محصولات زراعی و حدود یک میلیون و 73 هزار تن محصولات باغی است.

خراسان رضوی دارای یک میلیون هکتار سطح زیر کشت انواع محصولات زراعی و باغی آبی و دیم با هشت میلیون تن انواع محصولات است. این استان مقام نخست کشور در فراوری زعفران و زیره، رتبه دوم در فراوری پسته، رتبه سوم در فراوری انار ، مقام چهارم کشور در فراوری انگور و رتبه دوم کشور درکشت گلخانه ای را در اختیار دارد.

کسب رتبه نخست کشور در فراوری گوشت قرمز (با فراوری حدود 83 هزار تن)، رتبه دوم در فراوری تخم مرغ (با فراوری 145 هزار و 700 تن)، مقام سوم در فراوری شیر (با فراوری بیش از یک میلیون و 140 هزار تن شیر) و مقام چهارم در فراوری گوشت مرغ (با فراوری 183 هزار تن) نیز نشان از صندلی این استان در حوزه دام و طیور دارد.

بعلاوه داشتن رتبه دوم کشور در فراوری پیله تر (بعد از استان گیلان با فراوری 335 تن) و رتبه نخست کشور با دارا بودن بیش از 14 میلیون واحد دامی از دیگر صندلی های برتر استان در کشور به شمار می رود.

همچنین استان خراسان رضوی با تشکیل و پوشش 692 شرکت تعاونی روستایی با بیش از 128 هزار عضو زیرپوشش از این حیث رتبه نخست را در کشور داراست.

آمار و اطلاعات رسمی فوق نشان می دهد که استان خراسان رضوی به عنوان یکی از استان های پیروز و برتر در حوزه کشاورزی دارای توانمندی ها و ظرفیت های فراوانی است که از آن ها کمتر در زمینه توسعه گردشگری کشاورزی استفاده شده است.

در چند ماه گذشته با ابلاغ دستورالعمل گردشگری کشاورزی از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تعداد معدودی تقاضا برای اخذ مجوز مرکز گردشگری کشاورزی به اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی واصل شده و جلسات هماهنگی با اداره کل جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی و سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی استان و دستگاه های اجرایی مرتبط برگزار شده و امیدوار هستیم با هماهنگی و همراهی بخش های مختلف دولت، با صدور پروانه بهره برداری برای تعدادی از پروژه های فوق تا انتها امسال بتوانیم زمینه تبدیل اجرایی شدن پتانسیل های بالقوه فوق در حوزه گردشگری کشاورزی فراهم شود.