معجزه ماندگار یک سلام علیکم! - مجله حقوق

به گزارش مهر، به سراغ اثری رفتیم که بدون تردید نه تنها یکی از خاطره انگیزترین موسیقی های مرتبط با تیتراژ های برنامه های رادیویی و تلویزیونی است بلکه به واسطه حضور و نبوغ یکی از هنرمندان نام آور موسیقی سرزمین ایران، تبدیل به یکی از جاودانه ترین موسیقی ها و آثاری در حوزه موسیقی ردیف دستگاهی ایران شده که همچنان با شنیدن آن روح انسان سرشار از طراوت و سرزندگی می گردد که گویی غم و غصه های دنیای امروزی با شنیدن این نوای آسمانی که نوای نی آن از دم مسیحایی استاد بی بدیل عرصه نی نوازی موسیقی این سرزمین برآمده، همه چیز را می شورد و می برد.

تک آهنگ سلام صبحگاهی به آهنگسازی مرحوم حسن کسایی که به اسامی دیگری، چون سلام و سلام علیکم نیز معروف است. اثری جاودانه متعلق به یکی از مردان بزرگ موسیقی ایرانی زنده یاد استاد حسن کسایی که به واسطه نبوغ و تسلط کامل این هنرمند تبدیل به قطعه ای جاودانه شد و مدتی پس از ساخت و عرضه آن به مخاطب، به علت حال و هوای بسیار فرح بخش و امیدوار کننده ای که داشت، تبدیل به گل سرسبد موسیقی تیتراژ های برنامه های مختلف رادیویی و تلویزیونی دهه هفتاد و حتی هشتاد شد و همچنان نیز به عنوان یکی موسیقی های مهم مناسبت های مختلف ملی و مذهبی مورد استفاده سازندگان و تهیه کنندگان قرار می گیرد. موسیقی که عمدتاً به عنوان موسیقی تیتراژ برنامه های صبحگاهی رادیو استفاده می شد و بسیاری از مخاطبان با آن خاطرات شیرین و جالب توجهی را در فکر خود می پرورانند.

اثری تاریخی و کم نظیر در موسیقی ردیف دستگاهی ایران که نشان دهنده قدرت و وسعت موسیقی است که اگر چاشنی خلاقیت و مهارت با آن ترکیب گردد، چه آثار جاودانه ای را می توان در تاریخ موسیقی کشورمان ثبت کرد. یک اثر خلاقانه و مثال زدنی که حکایت و روایت فراوری آن نیز نشان دهنده همان خلاقیتی است که در آهنگسازی موسیقی ایرانی از آن یاد می کنیم و می توانیم با تمام وجود باور کنیم که اگر چنین نگاه خلاقانه ای بتواند با رعایت تمام چارچوب ها و خط قرمز های فنی این حوزه به وسیله هنرمندان ما به منصه ظهور برسد، چه آثار جاودانه ای را می توان برای نسل امروز جامعه ایرانی و حتی مخاطبان خارج از مرز های ایران که تشنه شنیدن موسیقی های نو و متفاوت هستند، فراوری کرد. آن چنان که بسیاری از هنرمندان پیشکسوت و جوان این بخش از موسیقی تا به امروز آثار متعددی را در این حوزه فکری خلق کردند که اگر می توانست در گستره وسیع تری از مارکتینگ موسیقی مدیریت و بازاریابی گردد، شاید سرنوشت به مراتب درخشان تری در انتظار آن ها بود.

در هر صورت سلام صبحگاهی نام قطعه ای به آهنگسازی حسن کسایی نوازنده شهیر عرصه نی نوازی است که دردستگاه چهار گاه ساخته شده و تا مدت ها نیز موسیقی تیتراژ بسیاری از برنامه های صبحگاهی رادیو و بسیاری از هنرمندان پیشکسوت و جوان تا به امروز آثار متعددی را خلق کردند که اگر می توانست در گستره وسیع تری از مارکتینگ موسیقی مدیریت و بازاریابی گردد، شاید سرنوشت به مراتب درخشان تری در انتظار آن ها بود تلویزیون بود.

اما یکی از نکات قابل توجهی که می توان درباره ساخت این موسیقی اشاره نمود، ایده این ملودی بود که مرحوم کسایی در یکی برنامه هایی که به عنوان هنرمند مهمان دعوت شده بود، با آن لهجه شیرین اصفهانی به روایت کرد. روایتی که ارزش و شیرینی این ملودی خاطره ساز را قطعاً دو چندان می نماید.

این نوازنده شهیر نی نوازی درباره نحوه تولد قطعه سلام صبحگاهی چنین روایت نموده است که در زمانی که که 19 یا 29 سال سن داشته، در بازار اصفهان با مردی برخورد نموده که مورد احترام بازاریان بوده و هر زمان کسی به او سلام می کرد با آهنگ و ضرب آهنگ خاصی به آن ها سلام علیکم می گفته است که این آهنگ و ضرباهنگ را کسایی در چند نت ابتدایی قطعه اش به کار برده است. جالب اینکه کسایی این قطعه را ابتدا پل خواجو، اما بعد ها نام این اثر جاودانه را به سلام صبحگاهی تغییر داده است.

اگر چه مرحوم کسایی خود این قطعه را برای رادیو ضبط کرد، اما در سال 1372 حسین علیزاده از هنرمندان شاخص موسیقی ایرانی این قطعه را در آلبوم صبحگاهی جای داد و با سازبندی و ارکستراسیونی حجیم تر و همراهی نوازندگانی، چون حمید متبسم (نوازنده تار) و عبدالنقی افشار نیا (نوازنده نی) آن را تقدیم استاد حسن کسایی کرد.

مرحوم حسن کسایی در سال 1307 در اصفهان متولد شد. پدرش، حاج سید جواد کسایی، از تاجران به نام آن موقع اصفهان بود که به علت علاقه و انسی که با موسیقی داشت، با اساتید و بزرگان آن موقع مانند سید جلال الدین تاج اصفهانی، اکبر خان نوروزی، خاندان شهناز رفت و آمد می نمود؛ بنابراین خانه آن ها محفلی بود برای تنو ملاقات و نیز ساز و آواز اساتید به نام موسیقی اصفهان. این آمد و شد ها موجب شد حسن کسایی از کودکی با موسیقی آشنا گردد و به مرور زمان، علاقه زیادی به موسیقی خصوصاً به ساز نِی پیدا کند. پدرش وی را نزد مهدی نوایی می برد. وی مدتی آواز و گوشه های موسیقی ایران را نزد جلال تاج اصفهانی و ادیب خوانساری آموخته و نِی را از مهدی نوایی فرا می گیرد. وی بعلاوه از محضر ابوالحسن صبا نیز استفاده می نماید.

کسایی، در سن 20 سالگی نخستین اجرای تک نوازی نی خود را در دستگاه همایون در تئاتر اصفهان به صحنه برد و یک سال بعد قطعه معروف سلام را در دستگاه چهارگاه ساخت که از معروف ترین قطعات موسیقی ایرانی به شمار می رود. این هنرمند در سال 1329 برای اولین بار نی را به ارکستر برد و با ارکستر رادیو ارتش اصفهان همکاری خود را آغاز کرد. در سال های بعد با ارکستر های متعدد رادیو به سرپرستی هنرمندانی، چون ابوالحسن صبا، حسین یاحقی، حبیب الله بدیعی، محمد میرنقیبی، همایون خرم و دیگران به فعالیت خود در این زمینه ادامه داد. در سال 1335 به دعوت داوود پیرنیا به برنامه گل ها راه یافت و تا سال 1357 که در گلچین هفته شرکت نمود، با این سلسله برنامه ها، همکاری داشت.

این هنرمند بی بدیل عرصه موسیقی ایرانی در دههٔ 1360، به کشور های آلمان، انگلستان، فرانسه و هلند سفر کرد و در چند برنامه رادیویی، به اجرای برنامه پرداخت. در سال 1369، تندیس وی در گالری مفاخر هنری دنیا در لندن نصب شد. پس از آنکه کسایی در سال 1370، در جشنواره نی نوازان در تالار اندیشه شرکت کرد، فعالیت او دوباره رونق گرفت، درسال 1378 پیروز به دریافت نشان درجه یک فرهنگ و هنر شد و در سال 1381، به عنوان چهرهٔ ماندگار موسیقی انتخاب و تقدیر شد.

علاوه بر آثار ارزشمند وی در برنامه های رادیویی همانند گل ها، آلبوم هایی همانند گفتگوی نی و عود، نای نی، راز نی، دختر گلفروش از او به یادگار مانده است.

درباره پیشینه فرهنگی هنری مرحوم حسن کسایی تا به امروز مقالات و نوشته های زیادی پیش روی مخاطبان قرار گرفته است. اما یکی از مهم ترین نکاتی که در لابه لای این نوشته ها می توان به عنوان یک فصل مشترک یاد کرد، توجه ویژه این نوازنده برجسته نی به اندیشه های نوگرایانه در موسیقی است. کما اینکه از نگاه او موسیقی سنتی ایران را نباید وحی منزل تلقی کرد و می توان با در نظر گرفتن چارچوب و ارزش هایی که این نوع موسیقی از آن کاست و به آن افزود. اتفاقاً در همین چارچوب فکری است که می توان از پس اندیشه حسن کسایی ها به خلق آثاری، چون سلام صبحگاهی امیدوار بود.

حسن کسایی و بسیاری از هم نسلان و شاگردانش در این روزگار کوشش کردند تا با وفاداری محض به اسکلت اصلی موسیقی ردیف دستگاهی ایران دست به خلق آثاری بزنند که در برگیرنده یک پیوند اصولی و سنجیده میان خلاقیت و تکنیک در موسیقی ایرانی باشد.

موسیقی هایی که در روزگار ترافیک استاد همچنان جزو شاخص ترین آثار موسیقایی به شمار میرود و می تواند سرمشق و الگوی مهمی برای آن دسته هنرمندانی باشد که دوست دارند به واسطه ابزاری، چون تکنیک دست به خلاقیت های بزنند که هم نسلان حسن کسایی و بعد ها شاگردانش در بسیاری از مقاطع از آن سربلند بیرون آمدند و بدون واسطه ای به نام خواننده آثار ماندگاری را پیش روی مخاطبان باقی گذاشته اند که هرکدام باقیات صالحات ارزشمندی برای موسیقی این سرزمین هستند.