علت وقوع زلزله های پی در پی ایران چیست؟ - مجله حقوق

500 کشته و 6000 زخمی ارمغان مهمان ناخوانده شب یکشنبه بیست و دوم آبان برای مردم استان کرمانشاه بود. زلزله 7.3 ریشتری سرپل ذهاب نیمی از کشور را به لرزه درآورد و در مدت 30 ثانیه باعث تخریب زیرساخت های شهری و بی خانمانی 70,000 نفر شد. این زلزله بار دیگر موج نگرانی را درباره زلزله های بعدی در سایر شهرهای کشور ایجاد کرد.

علاوه بر خسارت های به جای مانده از این رویداد طبیعی، پس لرزه ها نیز باعث بغرنج تر شدن شرایط شدند. البته طبق اعلام کارشناسان پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندس زلزله رخداد زلزله شدید با بزرگای بیش از 6 ریشتر سبب وقوع پس لرزه های زیادی می شود که نمونه آن زلزله 5 دی ماه 1382 بم بود که پس لرزه های آن حدود 2 سال ادامه یافت. بنابراین، پیش بینی شده بود که تعداد پس لرزه های زلزله ازگله و سرپل ذهاب در کرمانشاه نیز طی 2 هفته پس از رخداد آن قابل ملاحظه بوده و حداقل تا یک سال آینده در پیرامون همان پهنه کانونی در دشت ذهاب ادامه یابد.

فرایند پس لرزه های بزرگ و کوچک ادامه داشت تا اینکه در دو روز گذشته وقوع زلزله 6.2 ریشتری در عمق 10 کیلومتری هجدک کرمان این سوال را در فکر ها ایجاد کرد که آیا وقوع زلزله کرمانشاه باعث فعال شدن گسل ها و وقوع زلزله های بزرگ سریالی شده است؟

طبق گزارش پژوهشگاه زلزله، استان کرمان در محل تقاطع سیستم های گسلی با امتداد شمال-جنوب (گسل های نایبند، لکرکوه و سبزواران) و امتداد شمال باختر-جنوب خاور (گسل های کوهبنان، گلباف، شهربابک) و امتداد خاور (گسل بشاگرد) قرار گرفته است. از اینرو، احتمال وقوع زلزله های مخرب در محل تقاطع این گسل ها بسیار زیاد است. به عبارت دیگر، سیستم های گسلی فعالی که در امتدادهای مختلف قرار گرفته و یکدیگر را قطع می کنند، باعث ایجاد گره های تکتونیکی می شوند؛ در این گره ها، به دلیل قرار گرفتن بلوک های سنگی در مقابل گسل ها، امکان تجمع انرژی و بروز زلزله های مخرب بسیار زیاد است.

طبق اظهارات دکتر زارعی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله به طور مستقیم ارتباطی بین گسل ها و زلزله های کرمانشاه با زلزله های کرمان یا سایر نقاط کشور وجود ندارد. وی در ادامه اظهارات خود در مورد زلزله های کرمان افزود:

از تاریخ دهم آذرماه سال جاری توالی زلزله ها در 50 کیلومتری شمال کرمان آغاز شده و دو زلزله 6 ریشتری روز گذشته در ادامه این پس لرزه ها هستند.

طبق بررسی های روی شباهت و ویژگی های زلزله های اخیر، زمین لرزه های نو نتیجه از جابجایی گسیختگی است و قطعه های مختلف روی گسل به تدریج تکان می خورند. همچنین، دکتر زارع در گفته های خود بر این نکته تاکید کرد که کاهش قدرت پس لرزه ها پس از زلزله اصلی تصور غلطی است و احتمال وقوع زلزله های بزرگ پی در پی دور از انتظار نیست. دلیل این امر نیز مرزهای نوی است که در گسل های شکسته شده ایجاد شده و احتمال شکستن مرزهای نو با قدرت مشابه وجود دارد؛ به عبارت دیگر، این قطعه های گسلی مانند قطعه های یک پازل دومینویی عمل می کنند و با شکستن یک قطعه و ضربه به قطعه همجوار، سایر قطعه ها نیز به حرکت در می آیند. در این سه زمین لرزه بیش از میزان یک زمین لرزه هفت ریشتری انرژی آزاد شده است.

وی در خاتمه در مورد دلیل افزایش وقوع زمین لرزه در جایجای کشور و ارتباط بین آن ها افزود:

با توجه به میزان تغییر شکلی که در پوسته زمین به وجود آمده و کوتاه شدن این پوسته به صورت لرزه ای آزاد می شود و به شکل زلزله خود را نشان می دهد. در برخی مواقع این پدیده به صورت مداوم و آرام اتفاق می افتد، ولی در برخی نیز توام با سکون است. ولی در هر صورت باید این پدیده کوتاه شدگی توام با لرزه اتفاق بیفتد. از آنجایی که در 20 سال گذشته فقط دو زلزله با بزرگای هفت در ایران به وقوع پیوسته، بنابراین، در هر دهه می توان انتظار زلزله ای با این قدرت را با توجه به میزان تغییر شکل پوسته زمین در داخل ایران داشت و زلزله های اخیر در واقع جبران آن دوره سکون هستند.

البته پیش تر نیز حوادث مشابهی در سایر نقاط جهان نیز اتفاق افتاده است؛ برای مثال، در سال 1992 زلزله ای به بزرگی 7.3 ریشتر در لندرز کالیفرنیا به وقوع پیوست و سه ساعت بعد زلزله دیگری در ابعاد 6.5 ریشتر در فاصله 40 کیلومتری از محل زلزله اول تکرار شد. در سال 2004 نیز دو زلزله در ابعاد 9.1 و 8.7 ریشتر به فاصله کمی از یکدیگر در اندونزی به وقوع پیوستند.

گفتنی است وقوع زلزله های بزرگ در طول سال های گذشته در اقصی نقاط جهان بحث در مورد وقوع زلزله های پی در پی داغ کرده است و نتیجه یافته ها حاکی از آن است که حتی با وجود احتمال کم این امکان وجود دارد.

در مجموع، بر اساس شواهد می توان چنین نتیجه گیری کرد که هیچ دلیل و سندی مبنی بر ارتباط زلزله های اخیر ایران با یکدیگر وجود ندارد؛ همچنین، طبق نتایج بررسی ها روی گسل ها و زلزله های ایران و پوسته کره زمین، وقوع این زمین لرزه های سریالی پس از بیست سال سکون برای تخلیه انرژی زمین غیرقابل اجتناب است.

البته وقوع چنین حادثه ای برای تهران نیز با وجود گسل های متعدد (مُشا - فَشَم، گسل شمال تهران، گسل نیاوران، گسل تِلو پایین، گسل محمودیه، گسل شیان و کوثر، گسل شمال ری، گسل جنوب ری، گسل کهریزک، گسل گرمسار، گسل پیشوا، گسل پارچین) چندان دور از انتظار نیست؛ زیرا، داده ها نشان می دهد که در تهران حدود هر 158 سال یک زمین لرزه اتفاق می افتد و آخرین زلزله برجسته مرکز مربوط به سال 1830 میلادی و به بزرگی 7.2 ریشتر است.