کلاه کرکی، صنایع دستی سنتی گرمه و جاجرم - مجله حقوق

کلاه کرکی از سری سرپوش های مردانه در منطقه خراسان شمالی است. از این کلاه جهت محافظت از سرما استفاده می گردد. البته در بعضی از مناطق خراسان شمالی هم دیده شده که در تمام فصول از آن استفاده می نمایند. مواد بکار رفته در ساخت این کلاه از مواد طبیعی بوده که ماده اولیه آن را از پشم شتر و بز به دست می آورند و آن را بدون دخالت ماشین و فقط با پنج میل چوبی می بافند.

در تمام مراحل ساخت این سرپوش از مواد طبیعی استفاده می گردد و رنگ های استفاده شده از همان رنگ طبیعی پشم و کرک حیوان است، به طوری که در برابر عوامل فرسایشی مقاومت و زیبایی منحصربه فردی دارد.

این دست بافته منطبق با فرهنگ منطقه ای بوده و در پوشاک مردمی تعریف شده و پوشش مناسبی برای استفاده در مناطق سردسیر است. این هنر در زمان های بیکاری بیشتر مورد استقبال قرار می گیرد.

مراحل ساخت کلاه کرکی

تهیه پوست های دارای کرک مرغوب: در ابتدای کار استادان این امر، پوست هایی که دارای کرک های با مرغوبیت بالا باشند را تهیه می نمایند که اغلب از پشم شتر و بز استفاده می­گردد.

جدا کردن کرک ها از پوست ها: پس از تهیه پوست ها آن ها را چندین بار شستشو داده و سپس پوست ها را با آهک و خاکستر آغشته نموده و چربی زدایی می نمایند و آن را در مقابل آفتاب قرار داده و بعد از مدتی کرک ها از پوست جدا می شوند. بعد از جدا شدن کرک ها، آن ها را بر اساس رنگ جدا می نمایند.

ریسیدن کرک ها: در این مرحله کرک ها را از طریق ابزاری به نام دوک یا دیکلون می ریسند و آن ها را تبدیل به نخ کاموایی می نمایند. در این قسمت باید دقت گردد که نخ ها خیلی نازک یا کلفت نشوند. پس از ریسندگی نخ ها را به صورت کلاف هایی درمی آورند و باز بر اساس رنگ کرک ها دسته بندی می نمایند.

بافت کلاه کرکی: در این مرحله با استفاده از پنج میله چوبی که اندازه های آن حدود 20 تا 25 سانتی متر است آغاز به بافتن کلاه می نمایند. در ابتدای بافت 5 دانه سر می اندازند و مرتب به تعداد دانه ها اضافه می نمایند تا اندازه ای که قطر دور سر به دست آید، سپس از تعداد دانه ها کم می نمایند و به حدود 15 دانه می رسانند پس ازاین مرحله کلاه کرکی آماده می گردد.

امروزه این بافته بنا به سفارش مشتریان در رنگ های مختلف قرمز، سفید، مشکی و آجری بافته می گردد که رنگ قرمز اخرایی آن از قیمت بالایی نسبت به سایر محصولات برخوردار است. کار بافت کلاه کرکی ممکن است طی روز توسط چندین بافنده انجام گیرد.

ابزارهای مورداستفاده برای بافت

شانه: از دو قسمت شامل قسمت اصلی شانه که از جنس فلز با سیم های نوک تیز و قسمت پایه یا دسته که از چوب ساخته شده و شانه بر روی آن نصب می گردد.

دوک یا دیکلون: که چوبی با اندازه 30 سانتی متر به صورت یک میل نازک که در انتهای میل یک چوب مکعبی شکل سوراخ دار ختم می گردد و در انتهای آن یک قلاب فلزی که جهت نگه داشتن و آویزان کردن نخ و محکم کردن آن هنگام تاباندن و عمل ریسیدن مورداستفاده قرار می گیرد.

قطعات چوبی که به شکل میل های بافتنی و جنس آن از جنس درختان ارس و یا گز و در مواردی هم از درختان محلی محکم استفاده می گردد. طول این میل ها حدود 30 سانتی متر است و برای بافتن و گره زدن در کلاه کرکی مورداستفاده قرار می گیرد.

برس سیمی: که از دو قسمت دسته و برس تشکیل شده است، قسمت دسته که از جنس چوب است و برس که از جنس سیم یا پلاستیک است و کاربرد آن بعد از اتمام کار و شانه زدن نهایی است تا کلاه به صورت پف نموده درآید.

کلاه کرکی خراسان شمالی به شماره 108 در فهرست میراث ناملموس به ثبت رسیده است.